Miasta przyszłości – jak tworzyć zieloną infrastrukturę miejską

Postępująca urbanizacja przyczynia się do pogorszenia warunków środowiska miejskiego. Zieleń jest jednym z głównych czynników determinujących jakość życia w zabudowanej przestrzeni. Florę w mieście stanowią nie tylko parki, skwery, ogrody botaniczne czy zoologiczne, ale również takie elementy przestrzenne jak: zielone dachy, ogrody wertykalne, zbiorniki retencyjne czy aleje drzew wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych, czyli tzw. zielona infrastruktura.

Zielona infrastruktura miejska jest rodzajem naturalnej technologii, bazującej na „rozwiązaniach opartych na przyrodzie, które są opłacalne (wydajne ekonomicznie), dostarczają równocześnie korzyści natury ekologicznej, ekonomicznej i społecznej,

a także wspierają adaptację do zmian klimatu”1.

Unia Europejska definiuje zieloną infrastrukturę jako „strategicznie zaplanowaną sieć obszarów naturalnych i półnaturalnych o innych cechach środowiskowych, zaprojektowanych i zarządzanych w celu zapewnienia szerokiego zakresu usług ekosystemowych, takich jak oczyszczanie wody, jakość powietrza, przestrzeń rekreacyjna oraz łagodzenie i adaptacja do zmian klimatu”2.

Zielone powierzchnie budynków odznaczają się niewątpliwie wysokimi walorami estetycznymi, co przynosi korzyści nie tylko użytkownikom takiego obiektu, ale stanowi też zysk dla najbliższego sąsiedztwa. Nawet niewielkie tereny zielone znajdujące się w okolicy powodują 20-procentowy wzrost wartości okolicznych nieruchomości3.

Coraz częściej też bliskość zieleni w mieście ma dla nas większe znaczenie niż na obszarach podmiejskich. Dzieje się tak ponieważ zdecydowaną większość naszego dnia przebywamy w zamkniętych przestrzeniach biurowych i praktycznie nie mamy kontaktu z przyrodą, którego jak się okazuje potrzebujemy. Badania przeprowadzone na pracownikach biurowych już dawno udowodniły, że długotrwałe przebywanie w nieprzyjaznym środowisku biurowców zwiększa ryzyko chorób układu oddechowego, powoduje bóle głowy oraz przyczynia się do problemów z koncentracją4.

Roślinność na budynkach w postaci ogrodów wertykalnych, czyli pionowych powierzchni pokrytych zielenią np. w postaci pnączy, czy też tworzenie ogrodów na dachach (potocznie określanych zielonymi dachami), przyczynia się do oczyszczania powietrza oraz stanowi barierę dźwiękową zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz obiektu. Okazuje się również, że rośliny porastające elewacje mogą chronić ją przed negatywnym wpływem warunków zewnętrznych. Badania nad kondycją tynków pokrytych pnączami prowadzone były przez blisko trzydzieści lat przez ITB (Instytut Techniku Budowlanej) i jednoznacznie wykazały, że charakteryzują się one lepszą jakością w porównaniu do tych, które w próbie kontrolnej nie były nimi pokryte5.

Zagospodarowywanie roślinnością pionowych i poziomych powierzchni obiektów miejskich łagodzi zjawisko miejskich wysp cieplnych. Rośliny przyczyniają się również do pochłaniania zanieczyszczeń z powietrza. Według przeprowadzonych badań 1 m² zielonego dachu może redukować w ciągu roku nawet 0,5 kg masy pyłu zawieszonego6.

Przykładem świadomej polityki w zakresie zielonej infrastruktury jest Berlin. Od 2019 roku miasto prowadzi program finansujący zazielenianie dachów budynków; całą wartość przedsięwzięcia szacuje się na 1,5 miliona euro. Już w 2018 roku 12 000 m² powierzchni dachów przy Placu Poczdamskim pokryte było roślinami7.

Pionową i poziomą zieloną infrastrukturę tworzą nie tylko powierzchnie przytoczone powyżej, ale również elementy takie jak: filary mostów i wiaduktów, przyuliczne ekrany dźwiękoszczelne, wiaty przystanków autobusowych pokryte roślinnością, szyby wentylacyjne, zielone torowiska, krańce betonowych zabezpieczeń nabrzeży rzecznych czy też nieużytkowane już elementy szarej infrastruktury, takie jak mosty kolejowe.

Przykładem zagospodarowania nieużytkowanego mostu towarowego w centrum miasta jest rewitalizacja High Line w Nowym Jorku. Zbudowany w latach 30-tych XX wieku fragment towarowej linii kolejowej dość szybko przestał spełniać swoje funkcje, bo już w 1960 roku zdecydowano o wyłączeniu go z użytku. Czterdzieści lat później, z inicjatywy lokalnej społeczności (Stowarzyszenie Przyjaciół High Line), ogłoszono międzynarodowy konkurs architektoniczny na rewitalizację tego miejsca.

Miasto postanowiło odkupić teren linii kolejowej i zrealizować zwycięską koncepcję. Architekci pozostawili stary układ torów, pozbywając się tylko ich fragmentów, aby stworzyć miejsce dla komunikacji pieszej i nasadzeń, nadając High Line charakter promenady. Dobór roślin, jakimi obsadzono ciąg komunikacyjny, również nie był przypadkowy. Wprowadzono nasadzenia takich gatunków roślin, które typowo zasiedlają nieużytki i są odporne na trudne warunki miejskie. Projekt jest przykładem transformacji nieużytkowanej przemysłowej tkanki miejskiej w przyjazną człowiekowi przestrzeń biologicznie czynną. Inwestycja przyczyniła się również do podniesienia atrakcyjności tego terenu, na skutek czego pojawiły się nowe inwestycje budowlane w tym rejonie miasta8.

Planowanie miasta jest niezwykle ciężkim procesem wymagającym pracy i koordynacji interdyscyplinarnych zespołów składających się z urbanistów, architektów, architektów krajobrazu, ekologów czy socjologów. Jednak najbardziej przemyślane rozwiązania nigdy nie zostaną wdrożone jeśli nie mają za sobą zaplecza finansowego i odpowiedniej legislacji.

Dla Polski w ramach nowej perspektywy finansowej Unii Europejskiej na lata 2021-2027 planowane jest dofinansowanie projektów z zakresu gospodarowania wodami opadowymi, a także wsparcie działań z zakresu błękitno-zielonej infrastruktury w jednostkach samorządu terytorialnego. Prace nad projektem koordynuje Ministerstwo Klimatu i Środowiska.

Również sektor bankowy od dłuższego czasu interesuje się finansowaniem zielonych inwestycji. Niektóre banki postanowiły całkowicie się wycofać lub wprowadziły ograniczenia w finansowaniu branż i przedsiębiorstw, których działalność nie pokrywa się z kierunkiem zielonej transformacji9.

Elementy zielonej infrastruktury powinny pojawiać się jako wskazania programowe w opracowaniach planistycznych, prognozach oddziaływania na środowisko czy opracowaniach ekofizjograficznych. Instrumenty planowania przestrzennego we wdrażaniu zielonej infrastruktury wykorzystuje wiele europejskich miast. Przykładem są Niemcy, a konkretnie ich zapis w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego dla dzielnicy Stuttgartu – Zazenhausen, który jednoznacznie wskazuje, że w celu lepszej retencji wody opadowej należy stosować systemy zielonych dachów10.

Kolejnym ciekawym przykładem jest zeszłoroczny warszawski projekt „śródmiejskie mokradła”, którego autorami jest trójka studentów Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Projekt powstał w ramach V edycji konkursu FUTUWAWA organizowanego przez fundację Puszka i m.st. Warszawa. Celem konkursu było odpowiedzenie na pytanie: „Jak będziemy mieszkać w Warszawie za 30 lat?”. Przyszli architekci zauważyli problem, jakim jest brak zieleni w przestrzeni miejskiej, przyczyniający się do wzmacniania zjawiska miejskich wysp ciepła. Skłoniło ich to do zaproponowania przearanżowania dotychczasowego sposobu zagospodarowania trzech głównych, reprezentacyjnych warszawskich placów: Placu Bankowego, Placu Defilad oraz Placu Konstytucji, które obecnie stanowią zabetonowaną przestrzeń wypełnioną parkingami. Projektanci przeprojektowali przestrzeń placów na zielone oazy – tereny zdolne magazynować wodę deszczową, która w trakcie intensywnych opadów powoduje w miastach podtopienia z powodu braku powierzchni zdolnych do jej retencji. Ich zdaniem to właśnie obszary retencyjne stanowią najbardziej pożądany rodzaj infrastruktury w mieście. Jak podkreślają autorzy, nie jest to projekt wykonawczy, a raczej manifest, który ma pobudzić do myślenia włodarzy miast, pokazać kierunek, w którym powinno rozwijać się współczesne city11.

W dzisiejszych czasach, szczególnie ludność zamieszkująca duże aglomeracje miejskie zaczyna coraz dotkliwiej odczuwać zmiany klimatu. Konieczne jest więc odejście od obecnych, nieefektywnych rozwiązań projektowania miast, opartych głównie na produkcyjno-konsumpcyjnych modelach i zamienienie ich na zrównoważone zielone inwestycje miejskie, które mają nie tylko wysoką wartość społeczno-ekologiczną, ale również ekonomiczną.

 

Plac Konstytucji 2050, Warszawa.

Autorzy projektu: Jakub Bąbik, Aleksandra Krawczyk, Monika Popkiewicz, 2021 r..;

Źródło: https://www.mieszkamy.futuwawa.pl/project, dostęp: 15.04.2022.

 

  1. P. Grześlak, Zielona infrastruktura – definicja i rodzaje, [na:] https://www.wroclaw.pl/growgreen/zielona-infrastruktura-definicja-rodzaje, dostęp: 15.04.2022.
  2. Green Infrastructure (GI) — Enhancing Europe’s Natural Capital, [na:] https://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/docs/green_infrastructures/1_EN_ACT_part1_v5.pdf, dostęp: 15.04.2022.
  3. M. Moneta, Tereny zielone podnoszą wartość nieruchomości w miastach, [na:] http://dzialki.pl/2016/01/tereny-zielone-podnosza-wartosc-nieruchomosci-w-miastach/, dostęp: 16.05.2022.
  4. Raport Health Desk nt. zdrowia pracowników biurowych w Polsce za lata 2017-2018, [na:] https://www.healthdesk.com.pl/raport-healthdesk/, dostęp: 16.05.2022.
  5. J. Borowski, Czy pnącza niszczą elewacje?, [na:] https://www.clematis.com.pl/informacje-o-roslinach/eksperci-radza/dr-hab-jacek-borowski/1133-czy-pnacza-niszcza-elewacje/, dostęp: 15.04.2022.
  6. J. Johnston, J. Newton, Building green. A guide for using plants on roofs, walls and pavements, The London Ecology Unit, London 1993, [na:] https://brightonandhovebuildinggreen.files.wordpress.com/2017/07/johnstone-and-newton-building-green.pdf, dostęp: 15.04.2022.
  7. Berlin wspiera zielone dachy – od 2019 program o wartości 1,5 miliona euro, [na:] http://zielonainfrastruktura.pl/berlin-wspiera-zielone-dachy-od-2019-program-o-wartosci-15-miliona-euro/, dostęp: 15.04.2022.
  8. A. Sikora-Stachurska, High Line. Ikona współczesnej architektury krajobrazu., [na:] https://www.fajneogrody.pl/2018/03/high-line-ikona-wspolczesnej-architektury-krajobrazu.html, dostęp: 15.04.2022.
  1. Banki coraz bardziej skupione na zielonych inwestycjach. “Potrzebny jest pieniądz rynkowy”., [na:] https://www.bankier.pl/wiadomosc/Banki-coraz-bardziej-skupione-na-zielonych-inwestycjach-Potrzebny-jest-pieniadz-rynkowy-8253764.html, dostęp: 15.04.2022.
  2. Systemowe rozwiązania wspierające rozwój zielonych dachów w polskich i niemieckich miastach, [na:] http://www.strategiezielonychdachow.eu/pl/32-publikacja-%E2%80%9Esystemowe-rozwi%C4%85zania-wspieraj%C4%85ce-rozw%C3%B3j-zielonych-dach%C3%B3w-w-polskich-i-niemieckich-miastach%E2%80%9D, dostęp: 18.04.2022.
  1. Śródmiejskie mokradła w Warszawie, [na:] https://sztuka-krajobrazu.pl/4415/artykul/srodmiejskie-mokradla-w-warszawie, dostęp: 14.04.2022.