Europejski Zielony Ład

Zmiany klimatyczne

Zmiany klimatyczne to jedno z największych wyzwań, z jakimi obecnie musi zmierzyć się nasze społeczeństwo. Doświadczamy ich w każdym miejscu na Ziemi. Radykalne przemiany klimatu powodują poważne konsekwencje dla środowiska i ludzkiego życia. Temperatura powietrza rośnie, lodowce na biegunach topnieją, a globalny poziom wód podnosi się. Tej metamorfozie towarzyszą zjawiska atmosferyczne o niespotykanej dotąd intensywności. Są to m.in. ekstremalne fale upałów, gwałtowne uderzenia mrozu, potężne burze i ulewy. Powodują one coraz częstsze i występujące na coraz większych obszarach kataklizmy tj. susze, pożary czy powodzie.

Jednak w ostatnim czasie tempo tych zmian dramatycznie wzrasta[1]. Jest to spowodowane dynamiczną działalnością człowieka w różnych dziedzinach, która bardzo głęboko ingeruje w otaczającą nas rzeczywistość. Szacuje się, że działalność ludzka spowodowała wzrost średniej temperatury na Ziemi o ponad 1°C od czasów rewolucji przemysłowej[2]. W obecnym tempie między 2030 a 2052 rokiem globalne ocieplenie może osiągnąć 1,5°C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej. Według ekspertów jest to granica, po której przekroczeniu nie da się uniknąć nieodwracalnych, negatywnych skutków dla naszego ekosystemu[3].

Główną przyczyną zmian w naszym środowisku jest emisja gazów, takich jak: dwutlenek węgla, metan i fluorowane gazy, które powodują efekt cieplarniany. Źródłem tych emisji jest przede wszystkim spalanie paliw kopalnych, takich jak węgiel, ropa naftowa i gaz ziemny, które są używane do produkcji energii, transportu i produkcji przemysłowej.

Wiele państw postanowiło zmierzyć się z tym wyzwaniem, wprowadzając różnorodne rozwiązania, które mają za zadanie zredukować szkodliwe emisje. Ma to zostać osiągnięte poprzez inwestowanie w odnawialne źródła energii, jak energia słoneczna i wiatrowa, których udział w sektorze energetycznym ma zostać zwiększony. Systematycznie ma być także powiększana efektywność energetyczna w naszych budynkach, samochodach i przemyśle.

Kraje na całym świecie już od dawna próbują współdziałać w próbach rozwiązania kryzysu. Najważniejszą międzynarodową umową klimatyczną jest ramowa konwencja ONZ w sprawie zmian klimatu („United Nations Framework Convention on Climate Change”), która została przyjęta w Rio de Janeiro w 1992 roku. Uznano wtedy, że jest to ostatni moment, aby podjąć wspólne działania w celu ochrony ludzi i środowiska. Konwencja została ratyfikowana przez niemal wszystkie kraje świata[4]. To właśnie w wyniku spotkania stron konwencji podjęto decyzję o zawarciu Porozumienia Paryskiego, w którym państwa ponowiły swoje zobowiązania na rzecz działań klimatycznych wcześniej, w 1997 roku, został zawarty Protokół z Kioto, który po raz pierwszy w historii wprowadził prawnie wiążące wskaźniki redukcji emisji przez kraje rozwinięte, jednak wygasł on w 2020 roku. Porozumienie Paryskie, podpisane w grudniu 2015 roku podczas 21. Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (COP 21) w Paryżu, weszło w życie 4 listopada 2016 roku, gdy został spełniony warunek ratyfikacji przez minimum 55 państw odpowiedzialnych za co najmniej 55% globalnych emisji gazów cieplarnianych. Fundamentalną ideą Porozumienia Paryskiego jest ochrona klimatu poprzez ograniczenie globalnego ocieplenia. W ramach porozumienia państwa zobowiązały się do osiągnięcia nowych celów emisyjnych, z myślą o przyspieszeniu działań służących ograniczeniu globalnego ocieplenia, a także do współpracy w zakresie walki ze zmianami klimatu i wsparcia dla krajów, które najbardziej w ich wyniku ucierpiały.

Na jego najważniejsze elementy składają się:

  1. Cel długofalowy – zatrzymanie wzrostu średniej globalnej temperatury na poziomie niższym niż 2°C względem poziomu z czasów przedprzemysłowych;
  2. Dążenia – uaktualnianie co 5 lat strategii klimatycznych i wyznaczanie ambitniejszych celów dostosowanych do panujących warunków;
  3. Przejrzystość działań – aktualizowanie przez państwa postępów realizacji założonych przez siebie priorytetów;
  4. Solidarność – objawiająca się przede wszystkim poprzez finansowanie przez Unię Europejską i inne kraje rozwinięte działań klimatycznych, by pomóc krajom rozwijającym się zredukować emisje i uodpornić się na skutki zmiany klimatu[5].

Obecnie Porozumienie Paryskie jest jednym z najważniejszych działań na rzecz ochrony klimatu w skali globalnej. Jednak inne organizacje międzynarodowe przedstawiają kolejne strategie dotyczące walki ze zmianami klimatycznymi.

Europejski Zielony Ład

Unia Europejska deklaruje, że walka ze zmianami klimatu jest jednym z priorytetów jej działań. Neutralność klimatyczna to jedno z większych wyzwań, z jakimi postanowiła się zmierzyć w ostatnich latach. Jako następstwo zobowiązań podjętych przez Unię w Porozumieniu Paryskim w 2015 roku, przywódcy państw członkowskich poparli cel, jakim jest osiągnięcie neutralności klimatycznej Wspólnoty do 2050 roku[6]. W ten właśnie sposób, w grudniu 2019 roku, powstała koncepcja Europejskiego Zielonego Ładu. Zapoczątkowane zostało wdrażanie strategii Unii, która ma za zadanie przekształcić gospodarkę europejską w bardziej zrównoważoną i odpowiedzialną środowiskowo. Plan ten zakłada przede wszystkim zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, ochronę i restaurację środowiska naturalnego, a także zwiększenie efektywności energetycznej.

Neutralność klimatyczna Unii Europejskiej

W jaki sposób zdefiniować cel podjęty przez Unię Europejską i jakie kroki Wspólnota podejmuje w tym kierunku? Na początku warto sprecyzować co kryje się pod pojęciem neutralności klimatycznej. Jest to stan, w którym emisje gazów cieplarnianych są równoważone przez ich absorpcję, a globalne ocieplenie jest ograniczone do określonego poziomu. Oznacza to, że emisje nie przekraczają poziomów, które atmosfera może bezpiecznie wchłonąć, zapobiegając dalszemu wzrostowi temperatury na Ziemi. Celem jest zachowanie stabilności klimatu i uniknięcie negatywnych skutków zmian zachodzących w naszym środowisku. Jak już zostało wspomniane w ramach Europejskiego Zielonego Ładu UE zobowiązała się do redukcji emisji dwutlenku węgla o co najmniej 55% do 2030 roku, a finalnie do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku m.in. poprzez zwiększenie udziału energii odnawialnej w produkcji energii do co najmniej 32% już do 2030 roku[7].

Europejski Zielony Ład jest jednym z najważniejszych przedsięwzięć UE, które ma zapewnić bezpieczną i zrównoważoną przyszłość dla obecnych i przyszłych pokoleń. Wdrażając ten plan, Unia będzie musiała podjąć szereg działań, które wymagają wspólnego wysiłku wszystkich państw członkowskich i wszystkich sektorów, aby stworzyć bardziej zrównoważoną i odpowiedzialną środowiskowo Europę.

W ramach realizacji tych działań przewiduje się wyzwania w wielu zakresach, na przykład:

  1. Finansowym: zapewnienie odpowiednich środków finansowych na realizację ambitnych celów klimatycznych i zrównoważonych inwestycji;
  2. Wyzwań technologicznych: opracowywanie i wprowadzanie nowych, ekologicznych technologii, aby przekształcić europejskie gospodarki w bardziej zrównoważone
    i niskoemisyjne;
  3. Zmiany nawyków: zachęcanie do zmiany zachowań i nawyków konsumenckich
    w kierunku bardziej zrównoważonego i proekologicznego stylu życia;
  4. Koordynacji między państwami członkowskimi: zapewnienie skutecznej współpracy państw, aby uzyskać jednolitą i dobrze skoordynowaną politykę klimatyczną;
  5. Przekształcenia gospodarki: transformacja europejskich gospodarek, która może wymagać rewolucyjnych zmian w sektorach takich jak energia, transport i rolnictwo;
  6. Zintegrowanego podejścia: potrzeba zintegrowanego podejścia do wdrażania zielonego ładu, uwzględniającego nie tylko aspekty klimatyczne, ale także społeczne i ekonomiczne[8].

Pakiet „Fit for 55”

Państwa Unii Europejskiej starają się opracowywać nowe przepisy prawne, które pozwolą uczynić Wspólnotę neutralną dla klimatu. Różnego rodzaju unormowania stają się kluczowym elementem trwającej transformacji. Jednym z takich instrumentów jest przedłożony Radzie Europejskiej w lipcu 2021 roku pakiet wniosków ustawodawczych, mających zmienić i uaktualnić obecnie obowiązujące przepisy. Ma on również wprowadzić innowacyjne rozwiązania, dzięki którym polityka klimatyczna UE będzie tożsama z globalnymi celami klimatycznymi. Inicjatywa ta nosi nazwę „Fit for 55” i jest nawiązaniem do idei redukcji emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55% do 2030 roku. Propozycje w niej zawarte mają tworzyć spójne i zrównoważone ramy realizacji unijnych priorytetów. Unia Europejska, przygotowując projekt zmian, kładła nacisk przede wszystkim na sprawiedliwą społecznie transformację energetyczną, zwiększenie innowacyjności i konkurencyjność przemysłu UE oraz wzmocnienie pozycji Wspólnoty jako lidera globalnej walki ze zmianą klimatu.

Co wchodzi w skład „Fit for 55”? Zawiera on pakiet narzędzi, regulacji i inwestycji, wspierających unijną transformację energetyczną i przemysłową w kierunku zielonego rozwoju. W zakres reform zalicza się przede wszystkim:

  1. Wzrost udziału energii odnawialnej w ogólnym „koszyku energetycznym”;
  2. Ustanowienie nowych celów redukcyjnych państw członkowskich
    w poszczególnych sektorach gospodarki;
  3. Zwiększenie efektywności energetycznej;
  4. Reformę unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji;
  5. Wprowadzenie granicznego podatku węglowego (mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2); 
  6. Opodatkowanie produktów energetycznych i energii elektrycznej (dostosowanie opodatkowania do unijnej polityki w dziedzinie energii, środowiska i klimatu);
  7. Zaostrzenie norm emisji CO2 dla samochodów osobowych i dostawczych (wycofywanie się z użytkowania pojazdów o napędzie spalinowym);
  8. Poszerzenie znaczenia paliw ekologicznych w sektorze lotniczym i żegludze morskiej;
  9. Zmiany dotyczące charakterystyki energetycznej budynków (z naciskiem na efektywność energetyczną); 
  10. Przyspieszenie rozwoju infrastruktury paliw alternatywnych; 
  11. Utworzenie Społecznego Funduszu Klimatycznego;
  12. Zwiększenie wkładu sektora leśnictwa i użytkowania gruntów (zwiększenie udziału naturalnego pochłaniania dwutlenku węgla)[9].

Pakiet „Fit for 55” określa kompleksową strategię polityki transformacyjnej, zawierającą podstawowe środki tj. inwestycje w technologie przyjazne dla środowiska, wspieranie innowacji, rozwój czystszych form transportu oraz energooszczędnego budownictwa czy dekarbonizację sektora energetycznego.

Krytyka pakietu „Fit for 55”

Pakiet proponowanych przez Unię rozwiązań nie spotyka się jednak z jednogłośną aprobatą wśród państw członkowskich. Nie wszyscy eksperci zgadzają się, że proponowane przez Wspólnotę rozwiązania to sprawiedliwa transformacja, a możliwość ich osiągnięcia stanęła pod dużym znakiem zapytania w obliczu wojny na Ukrainie i europejskiego kryzysu energetycznego. Nastawienie w stosunku do narzucanych zmian nie jest więc w pełni pozytywne, a pakiet „Fit for 55” jest przedmiotem szerokiej dyskusji i kontrowersji.

Minister Klimatu i Środowiska Anna Moskwa, podczas posiedzenia Rady Unii Europejskiej ds. Środowiska, które odbyło się 29 czerwca 2022 r. stwierdziła: „Pakiet Fit for 55 w całości nie jest dla nas możliwy do osiągnięcia. Pakiet narzuconych nam rozwiązań nie wzmacnia naszej gospodarki i społeczeństwa. Wiąże się z wykluczeniem energetycznym” [10].

Strategia walki ze zmianą klimatu zaproponowana przez UE nie przekonuje także części zagranicznych ekspertów. Eric Heymann, analityk Instytutu Deutsche Bank Research, zauważa, że proponowany plan w konsekwencji wywrze ogromną presję na europejskie gospodarki, a narzucone tempo „rewolucji ekologicznej” spowoduje przede wszystkim szybki wzrost cen energii [11].

Pomimo braku konsensusu dotyczącego niektórych zmian, UE w dalszym ciągu planuje zwiększać ambicję celów strategicznych w ramach pakietu. Cele cząstkowe bezpośrednio wpływają na ogólny zakres redukcji emisji. W związku z tym, aby nie doszło do niedopuszczalnej praktyki i obejścia zasady konsensualnej decyzji Rady Europejskiej, wszelkie aktualizacje powinny być podejmowane jednogłośną decyzją państw członkowskich.

Aspiracje Unii Europejskiej

Transformacja energetyczna i realizowanie polityki Europejskiego Zielonego Ładu wymaga działań we wszystkich sektorach gospodarki i we wszystkich obszarach polityki Wspólnoty. Unia Europejska na każdym kroku wykazuje swoją determinację w walce z ociepleniem klimatu, co jest też zauważalne np. poprzez przeznaczenie 20% budżetu ogólnego w latach 2014-2020 na finansowanie działań, które przyczyniają się do łagodzenia zmian klimatycznych. Od lat wzmacnia ona międzynarodowe zaangażowanie w dziedzinie ochrony środowiska i jest nastawiona na kierowanie globalnymi działaniami na rzecz klimatu. Stawiając sobie za cel stanie się pierwszym kontynentem o zerowym bilansie emisji netto, Europa kreuje się na wzorzec do naśladowania, odgrywający kluczową rolę w walce ze zmianami, których doświadczamy. Charles Michel, Przewodniczący Rady Europejskiej, w lipcu 2020 roku, wypowiedział słowa, które powinny stać się dewizą wszelkich globalnych działań:

Neutralność klimatyczna nie jest już kwestią wyboru, jest ponad wszelką wątpliwość koniecznością[12].

Dlatego tak ważne jest, aby państwa na całym świecie współpracowały w dążeniu do ochrony klimatu i osiągnięcia celów zawartych w porozumieniach międzynarodowych.

 

 

[1] IMGW-PIB: Nowy raport IPCC o klimacie na Ziemi, [na:] https://www.imgw.pl/wydarzenia/imgw-pib-nowy-raport-ipcc-o-klimacie-na-ziemi, dostęp: 07.11.2022.

[2] SPECIAL REPORT: Global Warming of 1.5°C, [na:] https://www.ipcc.ch/sr15/, dostęp: 07.11.2022.

[3] Globalne ocieplenie jest faktem, [na:] https://klimat.pan.pl/, dostęp: 07.11.2022.

[4] What is the United Nations Framework Convention on Climate Change?, [na:] https://unfccc.int/process-and-meetings/what-is-the-united-nations-framework-convention-on-climate-change, dostęp: 07.11.2022.

[5] Paryskie porozumienie klimatyczne, [na:] https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/climate-change/paris-agreement/, dostęp: 12.11.2022.

[6] Neutralność klimatyczna, [na:] https://www.consilium.europa.eu/pl/topics/climate-neutrality/, dostęp: 12.11.2022. 

[7] Jak UE wspiera energię odnawialną?, [na:] https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/society/20221128STO58001/jak-ue-wspiera-energie-odnawialna, dostęp: 12.11.2022.

[8] Pakiet „Gotowi na 55” – UE planuje zieloną transformację, [na:] https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/green-deal/fit-for-55-the-eu-plan-for-a-green-transition/, dostęp: 12.11.2022.

[9] Ibidem.

[10] Polska nie popiera „Pakietu Fit for 55” [na:] https://www.gov.pl/web/klimat/polska-nie-popiera-pakietu-fit-for-55-minister-anna-moskwa-stanowczo-o-postulatach-polski-na-posiedzeniu-rady-unii-europejskiej-ds-srodowiska, dostęp: 12.11.2022.

[11] Niemcy: krytyka pakietu “Fit for 55”, czarny scenariusz dla gospodarki [na:] https://polskieradio24.pl/5/1223/artykul/2806726,niemcy-krytyka-pakietu-fit-for-55-czarny-scenariusz-dla-gospodarki, dostęp: 12.11.2022.

[12] 5 facts about the EU’s goal of climate neutrality, [na:] https://www.consilium.europa.eu/en/5-facts-eu-climate-neutrality/, dostęp: 12.11.2022.