Czy trudności z wydobyciem kobaltu zahamują rozwój elektromobilności?

Unia Europejska planuje wprowadzenie pakietu Fit for 55, którego jednym
z założeń jest wyłączanie z obiegu pojazdów z napędem spalinowym do 2035 roku.

Rozwój elektromobilności wiąże się ze zwiększonym zapotrzebowaniem na wydobywanie surowców do budowy baterii zasilających pojazdy, a to z kolei niekorzystnie oddziałuje na środowisko naturalne. 

Charakterystyka

Kobalt jest metalem wyodrębnianym z rud innych metali. Złoża występują w skałach magmowych w stanie rozproszenia w minerałach żelazowo-magnezowych. Jedne z największych złóż łupków miedzionośnych w Polsce znajdują się na Dolnym Śląsku, w których zawartość kobaltu jest zazwyczaj wysoka. Bez wątpienia należy on do grupy surowców dużego zapotrzebowania w technologii, wykorzystywany jest bowiem między innymi do produkcji baterii i akumulatorów litowo-jonowych. Roczne wydobycie kobaltu wynosi około 140 tysięcy ton, a ponad 60% udokumentowanych zasobów tego surowca uzyskiwane jest z kopalni Kamoto i Mutanda w zagłębiu Katanga w Demokratycznej Republice Konga. Złoża znajdują się również w Rosji, Australii, na Filipinach, Kubie, Madagaskarze, Papui Nowej Gwinei oraz w Kanadzie. W czołówce światowych firm zajmujących się wydobyciem wyżej wymienionego surowca należy wymienić: Glencore (Szwajcaria), China Molybdenum (Chiny), Fleurette Group (Holandia), Vale (Brazylia), Gecamines (Demokratyczna Republika Konga).

Jedną z największych kopalni miedzi w Demokratycznej Republice Konga jest Tenke Fungurume. W 2016 roku amerykańska firma Freeport-McMoRan podjęła decyzję
o sprzedaniu udziałów w kopalni chińskiemu potentatowi – China Molybdenum.
W konsekwencji tej decyzji Chińczycy przejęli 80% kopalni. Transakcja opiewała na kwotę 3,8 mld dolarów. Historia sprzedaży amerykańskich udziałów firmie China Molybdenum została opisana na łamach dziennika The New York Times. Przedstawiono w nim kwestię sprzedania pakietu kontrolnego jako „błąd administracji” Baracka Obamy (sprzedaż nastąpiła pod koniec kadencji Prezydenta) oraz brak reakcji ze strony jego następcy Donalda Trumpa. W 2017 roku pojawiły się informacje, iż w całym przedsięwzięciu brała udział również firma BHR Partners, której udziałowcem jest Hunter Biden, syn obecnego prezydenta Stanów Zjednoczonych Joe Bidena. Dziennikarze z The New York Times na łamach dziennika opisali zagadnienie szczegółowo, nawiązując do faktu, iż w tamtym czasie Joe Biden był Wiceprezydentem Stanów Zjednoczonych. Po objęciu urzędu Prezydenta Stanów Zjednoczonych Joe Biden podczas wystąpienia w Detroit wspomniał, iż podjęte decyzje dotyczące zezwolenia na przejęcie rynku wydobywczego miedzi przez Chińczyków były niefortunne. Próbował również przekonać słuchaczy, iż Stany Zjednoczone wrócą do gry i będą liderem na rynku elektrycznej motoryzacji. Można zatem przypuszczać, iż Stany Zjednoczone planują bardziej zaangażować się w proces wydobycia metali z dna oceanów.

Przemyt i niewolnictwo 

W 2015 roku Amnesty International opublikowało raport, w którym opisano fatalne warunki pracy dzieci i dorosłych w prowizorycznych kopalniach na terenie Demokratycznej Republiki Konga. Pracownicy wykonują swoje zadania bez specjalistycznego sprzętu, a surowiec wydobywają gołymi rękoma. Szyby kopalniane budowane są pod zamieszkałymi lepiankami, co może grozić ich zawaleniem. Górnikom nie przysługuje żadne ubezpieczenie, ani odszkodowanie w przypadku ewentualnego wypadku. Płaca oscyluje między 1 a 3 dolarami dziennie, w zależności od ilości wydobytego materiału. Wdychanie toksycznego pyłu, jaki powstaje przy pracy w kopalni grozi śmiertelną chorobą płuc, tzw. kobaltozą. Przez wzgląd na zanieczyszczenia rejonu wydobywczego, odnotowano również wiele chorób u nowo narodzonych dzieci, między innymi rozszczep podniebienia. W 2014 roku UNICEF oszacował, iż w rejonie Katangi pracuje aż 40 tysięcy małoletnich. Od wielu lat trwa dyskusja nad stworzeniem „zielonych łańcuchów dostaw”, które miałyby wykluczyć dostawców, działających nieetycznie i łamiących prawa człowieka. Jednakże, do dziś nie powstały żadne regulacje na wzór tzw. materiałów konfliktowych (złoto, tantal, cyna i wolfram), gdzie nabywające je firmy muszą przestrzegać zasad należytej staranności (ang. due diligence). Zdecydowana większość firm nabywających kobalt twierdzi, że nie jest w stanie zweryfikować źródła pochodzenia surowca. Jest to przykra rzeczywistość XXI wieku, w którym po 60 latach pozornie zakończonego systemu kolonialnego, ludzie wydobywający kluczowe surowce, wykorzystywane do budowy „nowego, lepszego świata”, żyją poniżej granicy ubóstwa, otrzymując dzienne wynagrodzenie w wysokości 1 dolara. Warto pamiętać, że kolonializm opóźnił rozwój gospodarczy Afryki, jak również przyczynił się do destabilizacji politycznej
w wielu krajach, dyktatur oraz wojen domowych. 

Perspektywa na przyszłość 

Analizy wykonywane na zlecenie firm działających w branży wydobywczej wykazują, iż zapotrzebowanie na kobalt ma wzrosnąć do 2030 roku o prawie 100 % – z 140 tysięcy ton wydobytych w 2020 roku, na 270 tysięcy w roku 2030. Dlatego też Glencore oraz China Molybdenum planują zwiększyć wydobycie w swoich kongijskich kopalniach. Na portalu Energetyka24 napisano:

„Spółka China Molybdenum zamierza wydać 2,51 miliarda dolarów na zwiększenie produkcji miedzi i kobaltu w swojej gigantycznej kopalni, zlokalizowanej na terytorium Demokratycznej Republiki Konga. Chińczycy zamierzają podwoić wydobycie wspomnianych surowców. Przedstawiciele China Molybdenum twierdzą, że projekt zostanie ukończony w 2023 roku. Dzięki niemu produkcja miedzi zwiększy się
o 200 000 ton, zaś kobaltu o 17 tys. ton”.

Komisja Europejska oszacowała wartość rynku baterii w Europie w nadchodzącej dekadzie na około 250 mld euro. Wychodząc naprzeciw zauważalnej, niepewnej sytuacji politycznej
w Demokratycznej Republice Konga, chiński koncern rozpoczął prace nad ogniwami zawierającymi czterokrotnie mniej kobaltu, aniżeli dotychczas. Rozwiązaniem, które proponuje firma Contemporary Amperex Technology Ltd., czyli seryjną produkcją baterii
z katodami NCM 811 z 80% udziałem niklu oraz 10% udziałem kobaltu i manganu, zainteresowały się już zarówno Tesla, jak i BMW. Wielu ekspertów twierdzi jednak, że konstrukcja nowej baterii nie spowoduje wyhamowania na rynku wydobywczym, gdyż baterie sodowo-jonowe są mniej wydajne i cięższe, przez co nie są idealne do samochodów. Innymi słowy akumulatory sodowo-jonowe, jak również fosforanowo-jonowo-żelazowe nie są zagrożeniem dla tradycyjnych akumulatorów litowo-jonowych. Wydaje się, że firmy wydobywcze doskonale oszacowały, iż przy założeniu zneutralizowania emisji gazów cieplarnianych do 2050 roku w Europie, jak również w innych częściach świata, popyt na auta elektryczne znacznie się zwiększy. Dlatego ceny za kobalt, jak również inne metale nadal będą w fazie rosnącej. W ramach zmniejszenia uzależnienia od surowca wydobywanego
w Demokratycznej Republice Konga, wiele krajów europejskich prowadzi badania geologiczne, jak również zezwala firmom na poszukiwania surowców zarówno na terenach lądowych, jak również w granicach szelfu kontynentalnego. W marcu 2021 roku
w Finlandii, australijsko-fińska firma Latitude 66 Cobalt Oy ogłosiła odkrycie czwartych co do wielkości europejskich złóż kobaltu. Wielkość złóż nie stanowi o uniezależnieniu się od dostaw za pośrednictwem chińskiego potentata, ale na pewno przyczyni się do częściowego zabezpieczenia rynku europejskiego w przypadku ewentualnych konfliktów i braków dostaw. 

Unia Europejska powoli zaczyna dostrzegać problem z ewentualnym ograniczeniem dostaw surowców potrzebnych do produkcji akumulatorów litowo-jonowych, spowodowanych zagrożeniami płynącymi z braku stabilizacji sytuacji politycznej w regionie, gdzie znajdują się największe złoża kobaltu, czyli we wcześniej wspomnianej Demokratycznej Republice Konga. W dalszej perspektywie może to doprowadzić do braku możliwości zrealizowania jednego
z punktów planu zneutralizowania emisji gazów cieplarnianych do 2050 roku, jakim jest zastąpienie aut spalinowych, elektrycznymi. Także pandemia COVID-19 spowodowała powstawanie problemów logistycznych związanych z dostawą surowców oraz produkcją półprzewodników spowolniając rozwój rynku motoryzacyjnego.